Sant Rohidas ( Ravidas) Charitar,Charmkar Samaj Rachana

*सामाजिक क्रांतीचे प्रणेते, संत शिरोमणी गुरु रविदास* प्रा.चंद्रशेखर चांदेकर लिखित पुस्तकात लेखकांनी संत रविदास यांच्या क्रांतिकारी जीवनाचा आलेख शब्दांतून मोठ्या परिणामकारकपणे रेखाटला आहे. त्यांचे कार्य व त्यांच्या वास्तव जीवनातील घटनांची उकल लेखकाने अतिशय समर्पक रीतीने केली आहे.               

 

*ऐसा चाहू राज मै ,जहा सबन को मिले अन्न* *छोटे बडे सब सम बसे रविदास रहे प्रसन्न*|                                 

 

*जात-पात के फेर मे उरझ रहे सब लोग, रविदास मनूषता को खात है ,जात  जात-पात का रोग*                                    संत रविदासांच्या समतावादी, मानवतावादी विचारसरणीचा सिद्धांत पुस्तकात लेखकाने मांडला आहे. प्रस्थापित समाज व्यवस्थेविरुद्ध संत रविदास यांनी बंड पुकारले ,प्रस्थापित ब्राह्मणी व्यवस्थेविरुद्ध विद्रोहाची भूमिका स्विकारून  वर्णव्यवस्थेने निर्माण केलेल्या विघातक समाज रचनेची चिरफाड केली आहे. जेव्हा प्रस्थापित समाजा विरुद्ध विद्रोह केला जातो तेव्हा भाषा ही परखड बनत जाते. रविदासांच्या परखड वाणीचा प्रभाव त्यांच्या वाणीतून जाणवतो. रविदासांना संपूर्ण मानव जातीचा उद्धार अपेक्षित होता .म्हणून त्यांनी संपूर्ण भारतभर भ्रमण करून आपल्या वाणीतून समतावादी विचारांचा प्रचार- प्रसार केला. त्यांचे विचार समाजात क्रांतीची मशाल पेटवणारे होते .कोणत्याही चमत्कारी घटनेला बळी न पडता लेखकाने वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून संत गुरु रविदास यांच्या जीवनातील वास्तव घटनेचा आढावा योग्य रीतीने घेतला आहे. तत्कालीन समाज व्यवस्थेतील जातीभेदाचे चटके सहन करूनही विश्वबंधुत्व ,समतेची भावना निर्माण करणारे रविदास हे खरे तत्त्वज्ञ होय .संत रविदासांची वाणी प्रस्थापित ब्राह्मणी व्यवस्थेविरुद्ध बंड करून उठताना विद्रोही पण जेव्हा ते मानवी जीवनातील समतावादी विचार आपल्या वाणीतून मांडतात तेव्हा त्यांची वाणी तितकीच कोमल व सुमधुर होते. पंधराव्या शतकापासून भारतीय समाज मनावर राज्य करणारे क्रांतिकारी संत गुरु रविदास  यांच्या जीवनातील वास्तव घटनेला अलंकारिक मुलामा न चढविता त्यांच्या जीवनातील घटनांचा वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून केलेल्या संशोधनात्मक अभ्यासातून रविदासांच्या जीवनातील कार्य व त्यांच्या जीवनातील घटनांची नोंद अतिशय समर्पकपणे समृद्ध करण्यात लेखकाची लेखनशैली यशस्वी झाल्याचे आढळते .संत साहित्याच्या क्षेत्रात प्रा. चंद्रशेखर चांदेकर यांनी प्रवेश करून रविदासांच्या वाणीची सर्वसामान्य वाचकांसाठी केलेली उकल थेट वाचकांच्या मस्तकापर्यंत जाऊन पोहोचणारी आहे .आज एकविसाव्याव्या शतकात *सामाजिक क्रांतीचे प्रणेते ,संत शिरोमणी गुरु रविदास* हे पुस्तक दिशा सूचक होकायंत्र आहे .रेल्वेच्या रूळावरून चालत असताना समोरून जर गाडी येत असेल तर रस्ता बदलावा लागतो. त्याप्रमाणेच हे पुस्तक समाजातील लोकांच्या विचाराला योग्य दिशा ,योग्य वळण लावणारे, चालना देणारे आहे. रविदासांनी जीवनाच्या अंतापर्यंत पाशवी ,दुर्धर, अस्पृश्ययेचे चटके सहन केले. हे सर्व सहन करताना प्रस्थापित ब्राह्मणी व्यवस्थेविरुद्ध विद्रोह करून उठणारे क्रांतिकारी  रविदासांना केवळ एका जाती पुरते मर्यादित करणे म्हणजे त्यांच्या कार्याला कोंडून ठेवणे होय. डॉ.बाबासाहेब आंबेडकरांनी रविदासांच्या क्रांतिकारी विचारांची दखल घेऊन *द अनटचेबल* हा ग्रंथ रविदासांना अर्पण करून संपूर्ण मानव जातीला रविदासांकडे एका नवीन दृष्टीने पाहण्याची वृती निर्माण केली. रविदासांचे कार्य हे आकाशाला गवसणी घालण्याइतके  प्रचंड व महान आहे .ते एका पुस्तकात बंदिस्त करता येणे शक्य नाही. प्रा. चंद्रशेखर चांदेकर यांनी रविदासांच्या जीवनातील क्रांतिकारी घटनेचा केलेला उलगडा व त्यांनी मांडलेला वैज्ञानिक दृष्टीकोन ह्यातच लेखकाच्या यशाचे गमक आहे. माणसाला समाजात माणूस म्हणून जगण्यासाठी रविदासांच्या विचारांची नितांत गरज आहे. 600 वर्षांपूर्वीचे रविदासांच्या वाणीतील  विचार आजही तितकेच कल्याणकारी आहेत. समाजमनावर रविदासांच्या विचारांचा सकारात्मक ठसा उमटावा या उद्देशाने प्रा. चंद्रशेखर चांदेकर यांनी केलेले लेखन हे खरोखरच दिशा प्रवर्तक ठरेल यात शंका नाही. अशा साहित्याची आज नितांत गरज आहे. शिक्षण क्षेत्रात राहून रविदासांचे विचार लोकांपर्यंत पोहोचविण्याचे त्यांचे कार्य खरोखरच प्रशंसनीय आहे. त्यांच्या प्रबोधनात्मक कार्याला माझ्या हार्दिक -हार्दिक शुभेच्छा,,!                        आपला                              *संजय देवगडे*                (अध्यापक जवाहर नवोदय विद्यालय)

*जन्म*

संत रोहिदास यांचा जन्म वाराणसी जवळील शिरूर गोवर्धनपूर गावात झाला. त्यांचे जन्मस्थान श्री गुरु रविदास जन्मस्थान म्हणून ओळखले जाते. त्यांची आई करमा त्यांचे वडील राहू हे आहेत. त्यांचे वडील साबळे यांचे व्यवसाय करीत त्यांनी त्यांचे बहुतांश आयुष्य गंगा नदीच्या काठावर आध्यात्मिक अनुयायांमध्ये आणि सुपी संत साधू व तपस्वी यांच्या सहवासात घालविले. संत रोहिदास यांचा जन्म सन 1398 मध्ये काशी येथे झाला. महाराष्ट्रात ‘रोहिदास चांभार’ म्हणून ओळखले जाणारे संत हेच असावेत, असे दिसते.

*जीवन*

रोहिदासांचा विवाह वयाच्या तेराव्या वर्षी झाला. त्यांच्या पत्नीचे नाव लोना होते. विजयदास नावाचा पुत्र असल्याचा उल्लेख परमानंद स्वामिरचित रोहिदास त्यांना पुराण ह्या ग्रंथात आढळतो. रोहिदासाच्या भक्तिवेडामुळे धंदा व संसाराचे नुकसान होऊ लागले म्हणून त्याच्या वडिलांनी वडिलोपार्जित संपत्तीचा कुठलाही हिस्सा न देता, रोहिदासाला वेगळे काढले. घराच्या पाठीमागील मोकळ्या जागेत तो झोपडी बांधून पत्नी बरोबर राहू लागला. गुरू रामानंदांच्या संपर्कामुळे रोहिदासाचे ज्ञानभांडार वाढले. तो प्रत्येक विषयावर प्रवचन देऊ लागला आणि आपल्या प्रवचनातून वेद, उपनिषदे आणि दर्शनशास्त्राच्या व्याख्या सांगू लागला.

चर्मकार समाजाच्या रविदासांचा वडिलोपार्जित धंदाही चामड्यापासून पादत्राणे व अन्य वस्तू बनविणे हा होता. परंतु, रोहितदास लहानपणापासून ईश्वरभक्तीकडेही वळले होते. वाईट कर्म त्यागून परमेश्वर भक्तीकडे जा तोच खरा मार्ग आहे, असे त्यांचे म्हणणे होते. त्यांच्या जीवनातील अनेक घटना याची साक्ष देणार्‍या आहेत.

रोहिदासांचे गुरु

रोहिदास संत कबीरांचे गुरूबंधू होते. स्वामी रामानंद हे त्यांचे गुरू. रविदासांनी आपल्या साहित्याच्या माध्यमातून समाजाला उपदेश केला. सतमार्गावरून चालण्यासाठी केलेला त्यांचा उपदेश आजही अंगीकारण्यासारखा आहे. विशेष म्हणजे त्यांच्या भक्तीसाहित्यात नेहमीच्या बोलीतले शब्द होते. त्यामुळे त्यांचे साहित्य लोकांना भावले. त्याशिवाय पारतंत्र्याविषयीची बंडखोरीही रविदासांच्या साहित्यातून दिसून येते. ज्यावेळी मुस्लिम आक्रमक भारतात शिरले. त्यावेळी त्यांनी लादलेल्या पारतंत्र्याविषयी स्पष्टपणे लिहून ठेवले आहे.

पराधिनता पाप है जान लेहु रे मीत |

रविदास दास पराधीन तो कौन करे है प्रीत ||

सामान्याने पराधिनतेला दूर करण्यासाठी निर्भय बनले पाहिजे, असा त्यांचा आग्रह होता. गुलाम होणे हे पाप आहे. अशी त्यांची शिकवण होती. रोहिदासांनी कर्म हीच ईश्वररसेवा मानली होती. इथे महाराष्ट्रातल्या गोरा कुंभाराशी ते नाते जोडतात. गोरा कुंभाराने काम करता करता विठ्ठल नाम घेतले आणि त्या नादात स्वतःच्या मुलालाही त्यांनी मातीत कालवून टाकले होते. रोहिदासही काम करता करताच ईश्वरभक्तीत लीन होत होते. एकदा त्यांना गंगेवर चलण्यासाठी काही लोकांनी सांगितले. परंतु, आज एका व्यक्तीला पादत्राणे बनवून देण्याचे वचन दिले असल्याने मी येऊ शकत नाही, असे स्पष्टपणे सांगून काम हीच आपली ईश्वरभक्ती असल्याचे त्यांनी दाखवून दिले होते.

*‘मन चंगा तो कठोती में गंगा’*

मन चांगले असेल तर गंगा आपल्याजवळच असेल या आशयाचा हिंदी वाक्प्रचारही त्यांच्याच दोह्यातून आला आहे. रोहितदासांनी आपल्या साहित्याच्या माध्यमातून समाजाला उपदेश केला. संत रोहिदासांच्या विचारांनी प्रेरीत होवून भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी ‘द अनटचेबल’ हा ग्रंथ संत रोहिदासांच्या चरणी अर्पण केला आहे.

‘हिल,मिल चलो जगतमे, फूट पडो दो नही, फूट पडी माची तो, देश नष्ट हो जाई’

एकजुटीला संत रविदासांच्या दृष्टीकोनातून अनन्यसाधारण महत्व आहे.  देशहितासाठी आपआपसात, समाजासमाजात तूट निर्माण होवू देवू नका असा अमुल्य संदेश देत, मतभेदामुळे समाज आणि देशाची अपरिमित हानी होत असल्याचेही त्यांच्या विचार धारेवरून दिसून येते. म्हणजेच, माणुस आणि देशाच्या हितासाठीच संत रोहिदासांचे उपदेश असल्याचे दिसून येते.

संत रोहिदासांच्या विचारधारेत ‘मनुष्य’ हाच धर्माचा केंद्र बिंदू होता. धर्म हा मानवांसाठी असून मानवांच्या सर्वांगीण कल्याणासाठीच धर्माने आपली भूमिका वठवावी, असे त्यांना अभिप्रेत होते. इतकेच नव्हे तर,  मूर्तिपूजे- सारख्या कर्मकांडावर त्यांचा अजिबात विश्वास नव्हता. मानवी मनाला सुयोग्य विचार करण्याची दिशा लावणे हेच सर्व सुखाचे उगमस्थान असल्याची धारणा रोहिदासांची होती.

केवळ अन्नाचा अर्थातच पोटपाण्याचा विचार न मांडता, लहान-थोर, गरिब-श्रीमंत, स्पृश्य-अस्पृश्य यांच्यात समानता असावी, सर्वांना समान अधिकार असावेत.  कोणताही भेद नसल्यासच रोहिदास प्रसन्न राहू शकतील, असे समता, स्वातंत्र्य आणि बंधुत्वाचेच संत रविदासांचे विचार आहेत. सर्व जीव एकाच मातीतून बनलेली भांडी आहेत. त्यांना बनविणारा ही एकच आहे. एकाच परमात्म्याची ही सारी रूपे आहेत. इथे कोणी छोटा मोठा नाही. मेहनतीलाच प्रभूभक्ती समजतो. त्याचे जीवनच यशस्वी होईल,

असे ते सांगतात.

*कार्य*

संत रोहिदास हे जातीव्यवस्थेचा सर्वात मोठा विरोधक होते, त्यांचा असा विश्वास होता की, मानवांनी निर्माण केलेल्या जातीवादामुळे माणूस माणसापासून दुरावला जात आहे. आणि जातीने माणसात फूट पाडल्यास काय फायदा?

जाति-जाति में जाति हैं, जो केतन के पात।रैदास मनुष ना जुड़ सके जब तक जाति न जात।।

*चमत्कार*

संत रोहिदास यांच्या काळात, जातीभेद शिगेला पोचला होता. जेव्हा रोहीदास यांच्या वडिलांचे निधन झाले, त्यांच्या अंत्यसंस्कारासाठी लोकांची मदत मिळाली नाही, लोकांचा असा विश्वास होता की, तो शूद्र जातीचा आहे आणि जर त्यांचे अंत्यसंस्कार जर गंगेत झाले तर गंगा देखील प्रदूषित होईल. ज्यामुळे त्यांच्या वडिलांच्या अंत्यसंस्कारासाठी कोणी येत नाही, मग संत रोहीदास यांनी देवाला प्रार्थना केली, त्याचवेळी वादळ येऊन त्यांच्या वडिलांचे मृत शरीर त्या वादळामुळे गंगेमध्ये विलीन झाले आणि तेव्हापासून असे मानले जाते की, काशीमध्ये गंगा उलट दिशेने वाहते.

संत रोहिदास यांच्या महानतेचा पुरावा आणि भक्ती भावनेच्या शक्तीचे त्याच्या जीवनातील बर्‍याच घटनांमध्ये आढळते. संत रोहिदासांच्या जीवनात अशा बर्‍याच घटना घडल्या आहेत, ज्या आजही जातीवादाच्या भावनेच्या पलीकडे जाऊन आणि खर्‍या मार्गावर चालून समाज कल्याणचा मार्ग दाखवतात. जरी महान संत रोहीदास आज जरी आपल्या समाजात नसले तरी त्यांचे उपदेश आणि भक्तीने समाज कल्याणाचा मार्ग आपल्याला दाखवला आहे. महान संत रोहिदास यांनी आपल्या जीवनातील कृतीतून सिद्ध केले की, माणसाने कोणत्या कुळात किंवा जातीत जन्म घेतला, यावरून तो कधीच महान होत नाही, पण जो मानवाबद्दल आदर आणि भक्ती ठेवतो तोच कायमच महान असतो आणि लोकांच्या मनावर राज्य करतो.

*संत रोहिदासांचा मृत्यू*

संत रोहिदास 120 वर्ष जगले. चितोडगड येथे सन 1527 मध्ये चितोडगड येथे संत रोहिदास यांचा मृत्यू झाला. चितोडगडातील कुंभश्याम मंदिरात स्वरचित आरती म्हणून ते मंदिराबाहेर पडले, आणि त्याच वेळी संतप्‍त पुरोहितांनी त्यांच्यावर घातक प्रहार करून त्यांचे प्रेत गंभीरी नदीत फेकून दिले असावे. त्यांची पादत्राणे जिथे मिळाली, त्याच ठिकाणी त्यांची समाधी व छत्री बांधलेली आहे.

*सामाजिक क्रांतीचे प्रणेते, संत शिरोमणी गुरु रविदास* प्रा.चंद्रशेखर चांदेकर लिखित पुस्तकात लेखकांनी संत रविदास यांच्या क्रांतिकारी जीवनाचा आलेख शब्दांतून मोठ्या परिणामकारकपणे रेखाटला आहे. त्यांचे कार्य व त्यांच्या वास्तव जीवनातील घटनांची उकल लेखकाने अतिशय समर्पक रीतीने केली आहे.                *ऐसा चाहू राज मै ,जहा सबन को मिले अन्न* *छोटे बडे सब सम बसे रविदास रहे प्रसन्न*|                                  *जात-पात के फेर मे उरझ रहे सब लोग, रविदास मनूषता को खात है ,जात  जात-पात का रोग*                                    संत रविदासांच्या समतावादी, मानवतावादी विचारसरणीचा सिद्धांत पुस्तकात लेखकाने मांडला आहे. प्रस्थापित समाज व्यवस्थेविरुद्ध संत रविदास यांनी बंड पुकारले ,प्रस्थापित ब्राह्मणी व्यवस्थेविरुद्ध विद्रोहाची भूमिका स्विकारून  वर्णव्यवस्थेने निर्माण केलेल्या विघातक समाज रचनेची चिरफाड केली आहे. जेव्हा प्रस्थापित समाजा विरुद्ध विद्रोह केला जातो तेव्हा भाषा ही परखड बनत जाते. रविदासांच्या परखड वाणीचा प्रभाव त्यांच्या वाणीतून जाणवतो. रविदासांना संपूर्ण मानव जातीचा उद्धार अपेक्षित होता .म्हणून त्यांनी संपूर्ण भारतभर भ्रमण करून आपल्या वाणीतून समतावादी विचारांचा प्रचार- प्रसार केला. त्यांचे विचार समाजात क्रांतीची मशाल पेटवणारे होते .कोणत्याही चमत्कारी घटनेला बळी न पडता लेखकाने वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून संत गुरु रविदास यांच्या जीवनातील वास्तव घटनेचा आढावा योग्य रीतीने घेतला आहे. तत्कालीन समाज व्यवस्थेतील जातीभेदाचे चटके सहन करूनही विश्वबंधुत्व ,समतेची भावना निर्माण करणारे रविदास हे खरे तत्त्वज्ञ होय .संत रविदासांची वाणी प्रस्थापित ब्राह्मणी व्यवस्थेविरुद्ध बंड करून उठताना विद्रोही पण जेव्हा ते मानवी जीवनातील समतावादी विचार आपल्या वाणीतून मांडतात तेव्हा त्यांची वाणी तितकीच कोमल व सुमधुर होते. पंधराव्या शतकापासून भारतीय समाज मनावर राज्य करणारे क्रांतिकारी संत गुरु रविदास  यांच्या जीवनातील वास्तव घटनेला अलंकारिक मुलामा न चढविता त्यांच्या जीवनातील घटनांचा वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून केलेल्या संशोधनात्मक अभ्यासातून रविदासांच्या जीवनातील कार्य व त्यांच्या जीवनातील घटनांची नोंद अतिशय समर्पकपणे समृद्ध करण्यात लेखकाची लेखनशैली यशस्वी झाल्याचे आढळते .संत साहित्याच्या क्षेत्रात प्रा. चंद्रशेखर चांदेकर यांनी प्रवेश करून रविदासांच्या वाणीची सर्वसामान्य वाचकांसाठी केलेली उकल थेट वाचकांच्या मस्तकापर्यंत जाऊन पोहोचणारी आहे .आज एकविसाव्याव्या शतकात *सामाजिक क्रांतीचे प्रणेते ,संत शिरोमणी गुरु रविदास* हे पुस्तक दिशा सूचक होकायंत्र आहे .रेल्वेच्या रूळावरून चालत असताना समोरून जर गाडी येत असेल तर रस्ता बदलावा लागतो. त्याप्रमाणेच हे पुस्तक समाजातील लोकांच्या विचाराला योग्य दिशा ,योग्य वळण लावणारे, चालना देणारे आहे. रविदासांनी जीवनाच्या अंतापर्यंत पाशवी ,दुर्धर, अस्पृश्ययेचे चटके सहन केले. हे सर्व सहन करताना प्रस्थापित ब्राह्मणी व्यवस्थेविरुद्ध विद्रोह करून उठणारे क्रांतिकारी  रविदासांना केवळ एका जाती पुरते मर्यादित करणे म्हणजे त्यांच्या कार्याला कोंडून ठेवणे होय. डॉ.बाबासाहेब आंबेडकरांनी रविदासांच्या क्रांतिकारी विचारांची दखल घेऊन *द अनटचेबल* हा ग्रंथ रविदासांना अर्पण करून संपूर्ण मानव जातीला रविदासांकडे एका नवीन दृष्टीने पाहण्याची वृती निर्माण केली. रविदासांचे कार्य हे आकाशाला गवसणी घालण्याइतके  प्रचंड व महान आहे .ते एका पुस्तकात बंदिस्त करता येणे शक्य नाही. प्रा. चंद्रशेखर चांदेकर यांनी रविदासांच्या जीवनातील क्रांतिकारी घटनेचा केलेला उलगडा व त्यांनी मांडलेला वैज्ञानिक दृष्टीकोन ह्यातच लेखकाच्या यशाचे गमक आहे. माणसाला समाजात माणूस म्हणून जगण्यासाठी रविदासांच्या विचारांची नितांत गरज आहे. 600 वर्षांपूर्वीचे रविदासांच्या वाणीतील  विचार आजही तितकेच कल्याणकारी आहेत. समाजमनावर रविदासांच्या विचारांचा सकारात्मक ठसा उमटावा या उद्देशाने प्रा. चंद्रशेखर चांदेकर यांनी केलेले लेखन हे खरोखरच दिशा प्रवर्तक ठरेल यात शंका नाही. अशा साहित्याची आज नितांत गरज आहे. शिक्षण क्षेत्रात राहून रविदासांचे विचार लोकांपर्यंत पोहोचविण्याचे त्यांचे कार्य खरोखरच प्रशंसनीय आहे. त्यांच्या प्रबोधनात्मक कार्याला माझ्या हार्दिक -हार्दिक शुभेच्छा,,!                        आपला                              *संजय देवगडे*                (अध्यापक जवाहर नवोदय विद्यालय)

श्री. अशोक खाडे MR.ASHOK KHADE

मराठी माणुस ....व्यवसाय करू शकत नाही ????

वाचा श्री अशोक खाडे यांच्या यशाचा मार्ग

ज्या गावात "दगडू चांभाराचा "मुलगा अशी ओळख होती, ते गाव आता "आबा' म्हणून ओळखत आहे. आजही ते तीनही भाऊ एकत्र कुटुंब म्हणून राहतात एकत्र कुटुंबात जी ताकद आहे, ती कशातच नाही. त्या भक्कम आधारामुळेच ते आयुष्यात काही तरी करू शकले ''घरची प्रचंड गरिबी. बुद्धिमत्ता हेच भांडवल. पेड (ता. तासगाव, जि. सांगली) येथे प्राथमिक शिक्षण घेतलेल्या युवकाने मोठ्या भावाच्या मदतीने मुंबईची वाट धरली. "जमेल ती भाषा, मिळेल ते काम आणि पडतील ते कष्ट' हे ब्रीद घेऊन व्यवसायात शिरलेले अशोक खाडे यांच्या "फॅमिली'चा विस्तार आज साडेचार हजार कर्मचारी आणि सुमारे साडेपाचशे कोटींची वार्षिक उलाढाल असलेल्या "दास ऑफशोअर' कंपनीत झालाय.वारकरी वृत्तीचे असलेले खाडे यांचा ज्ञानेश्‍वरीवर गाढा विश्‍वास. जमशेठजी टाटा, त्यांचे आदर्श. एक रुपयातील एक भाग समाजासाठी, एक भाग देवासाठी, एक भाग कामगारांसाठी आणि उर्वरित भाग स्वतःसाठी अशी त्यांनी उत्पन्नाची वाटणी केलीय. वर्षभर बीएमडब्ल्यूमध्ये फिरणारे खाडे पंढरीची पायी वारी करतात. ज्या चित्रा टॉकीज जवळील झाडाला टेकून वडील गटई काम करत होते, त्या झाडाला समोरून जाताना न चुकता नमस्कार करतात. खाडे यांनी मास्टर इन फिलॉसॉफी पूर्ण केले असून, संत ज्ञानेश्‍वर महाराजांवर पीएचडी करण्याचा विचार आहे.वडील चर्मकार. आई, बहीण दुसऱ्याच्या शेतात काम करीत...कधी-कधी भांवडांनाही कामाला जावं लागायचं.....आयुष्यानं दिलेल्या चटक्‍यांच्या आठवणी अशोक खाडे सांगतात सातवीपर्यंत पेडला शिक्षण झालं. पुढील शिक्षणासाठी तासगावला बोर्डिंगमध्ये राहायला लागलो. त्यांनी शिकावं म्हणून वडील व मोठ्या भावाचा जीव तुटायचा. शिक्षणासाठी घरचे किती कष्ट घेतायेत, याची जाणीव असल्यानं रात्र-रात्र झोप लागायची नाही. बोर्डिंगला पोटभरीचं जेवण मिळायचं नाही. पण मोठं व्हायचं स्वप्न असल्यानं कोणतीही तक्रार नव्हती. सन 1972 ला चांगल्या गुणांनी अकरावी झालो. त्या वर्षी मोठा दुष्काळ पडला. अंगात घालायला कपडेच नाही, तर पायताण कोठून येणार. मग त्यांना शिकविणारे देसाई सर कळवळले. त्यांनी शर्ट व पायजमा घेऊन दिला. अकरावीच्या ऐन परीक्षेला पेनची निफ तुटली. जोशी सरांनी अडचण समजून घेत निफ आणून दिली. साठ टक्के गुण पडले. आज त्याच्याकडे हजारो रुपयांचा पेन आहे; परंतु अकरावीतील "त्या' पेनची किंमत कशालाही नाही. आजही तो पेन आहे. वडील बोर्डिंगवर त्यांना भाकरी घेऊन यायचे आणि म्हणायचे, "राजांनो, गरिबी आणि दुष्काळ मी आणला नाही. तुम्ही धीर सोडू नका. माळावर जोपर्यंत पळस आहे तोपर्यंत आपल्याकडे गरिबी आहे, असे समजू नका. खूप शिका.' वडिलांचे शब्द काळजाला भिडले,''खाडे कुटुंबीयांनी सन 1975 ला मुंबई गाठली. वैद्यकीय शिक्षण घ्यावे अशी त्यांची इच्छा होती, पण रोजीरोटीसाठी तिघेही भाऊ माझगाव डॉकमध्ये नोकरी करायला लागले ते डिझाइन विभागात होते मोठ्या भावाच्या आग्रहामुळे इंजिनिअरिंगला प्रवेश घेतला. नोकरी आणि शिक्षण दोन्ही सुरू झाले. सन 1983 मध्ये कंपनीच्याच कामासाठी जर्मनीला जाण्याची संधी मिळाली. नवीन उमेद निर्माण झाली होती. गरिबी तर टोचत होतीच, स्वतःचे काही तरी करायचा ध्यास घेतला. त्यातून सन 1992 मध्ये नोकरीचा राजीनामा दिला. अन्य भावांनीसुद्धा राजीनामा दिला. तिघेही एकत्र राहत होतो आणि घरात एक प्रकारचे इंजिनिअरिंगचेच वातावरण होते. गरिबीत आयुष्यभर जगण्यापेक्षा थोडेच आयुष्य जगू; परंतु ते चांगले असेल असा ध्यास घेऊन "दास ऑफशोअर'ची निर्मिती झाली. मराठी माणूस, त्यातही खाडे आडनाव म्हटल्यावर कोण काम देणार, हा प्रश्‍न होताच. त्यामुळे तिघा भावांच्या नावांची आद्याक्षरे घेऊन (दत्तात्रय, अशोक आणि सुरेश) कंपनीला "दास' नाव दिले. नावसुद्धा "के. अशोक' असे सांगायचे पहिले काम माझगाव डॉकमध्येच मिळाले. मुंबईतील पहिला स्कायवॉक बांधला. मग मागे वळून पाहिले नाही.''"दास' कंपनीने ओएनजीसी, ब्रिटिश गॅस अशा नामवंत कंपन्यांसाठी भरसमुद्रात प्रकल्प बांधणीचे काम केलेय. या समूहाच्या इंजिनिअरिंग, डेअरी, ऍग्रो प्रॉडक्‍ट्‌स, रस्ते बांधणी, उड्डाणपूल अशा वेगवेगळ्या क्षेत्रांत सात कंपन्या आहेत. अबुधाबीचे प्रिन्स शेख महमंद बिन खलिफा बिन झायर अल नयन यांच्याबरोबर व्यावसायिक भागीदारी केली आहे .आज त्यांना मराठी असल्याचा त्यांना प्रचंड अभिमान आहे. 'त्याच्या कंपनीत चेहऱ्यावर चिंता असलेला एकही कर्मचारी दिसणार नाही. ज्या शेतात त्यांची आई शेतमजूर म्हणून काम करत होती, ती शेती आज त्यांनी विकत घेतली आहे. अशोक खाडेंचा "गुरुमंत्र' "जमेल ती भाषा, मिळेल ते काम आणि पडतील ते कष्ट' हे ब्रीद लक्षात ठेवा.कष्ट करा. प्रामाणिक कष्टांचे फळ नक्की मिळेल. आईवडिलांना, समाजाला कधी विसरू नका.

संतोष द पाटील

--------------------------------------------------------------------------------

Sant Rohidas Ravidas Jivan Charitar,Charmkar Samaj Rachana

धन्यवाद !!!!!!!!!!!!!
संग्राहक
VETAL ASHOK

वेताळ वेतोबा देव --- कोकणाचा वैभवशाली इतिहास --- संग्रहित माहिती

श्रद्धा जगण्यासाठी बळ देते हे नक्की! कोणी ती कोठे, कशी आणि किती ठेवावी हा ज्याचा त्याचा प्रश्न. बहुरंगी, बहुआयामी भारतीय संस्कृतीत विविधतेतही लोकांची देव-देवतांवर दृढ श्रद्धा, भक्ती असणे हे एक सर्वमान्य सूत्र किंवा समान धागा आहे. जो सगळ्यांना एकत्र बांधून ठेवतो. तो त्या त्या प्रांताची संस्कृती, तेथील मंदिरांची दिनचर्या, पूजापाठ, वार्षिक उत्सव व साजरे होणारे सण यांमध्ये प्रतिबिंबित होतो.

वेगवेगळ्या प्रांतांची संस्कृती म्हणजे हजारो वर्षे भारतात दृढमूल होऊन राहिलेल्या पवित्र भारतीय संस्कृतीचा अखंड वाहता प्रवाह आहे. परंतु गावागावांचा इतिहास कोणी लिहून ठेवला नाही. निसर्गसंपन्न कोकण नररत्नांची खाण आहे. त्या पुण्यभूमीतील खेड्यांनाही (जी झपाट्याने शहरे बन आहेत) प्रवाही इतिहास आहे. तो लिहिला गेला पाहिजे.

ती गावे ग्रामदेवतांच्या व अन्य देवदेवतांच्या अधिपत्याखाली शतकानुशतके चालत आली आहेत. त्या गावांचा इतिहास हा मुख्यत: देवस्थानांचा इतिहास होय. मानापमान व न्यायदान या सर्व बाबतींत देवस्थानांचा अधिकार श्रेष्ठ होता. आता राजकारणी, पुढारी, ह्यांचे वर्चस्व असू शकते, पण आजही पुरातन दैवी कायदे पाळले जातात ते प्रथा किंवा वहिवाट म्हणून.

उपरोक्त पार्श्वभूमीवर, कोकणातील निसर्गरम्य डोंगरांनी वेढलेल्‍या, गूढ, घनदाट हिरवाई ल्यालेल्या आणि सुंदर समुद्रकिनारा लाभलेल्‍या दोन देवस्थानांना भेट द्यायचा योग आला. देव वेतोबा हे आरवलीचे भूषण व मुख्य आकर्षण तर आजगावचा देव वेतोबा हे एक सुंदर, संपन्न ठिकाण आहे.

वेतोबा म्हणजे वेताळ. तो शिवभक्त आणि भूतपिशाच्चांचा अधिपती होय. त्‍याचा पुराणकालीन संदर्भ असा की, त्‍याच्‍याकडून ‘शिवा’कडे भैरव म्हणून काम करत असताना पार्वतीच्या बाबतीत आगळीक घडली आणि शंकराने त्याला शाप म्हणून मनुष्यजन्म देऊन पृथ्वीवर पाठवले. दुसरी कथा अशी की, पार्वतीच्या शापाने वेताळ पृथ्वीवर आला. मग त्याने शिवाची उपासना केली आणि शिवगणात स्थान मिळवले. महाभारताच्या शल्यपर्वात त्याला शस्त्रधारी स्कंदानुचर व त्याच्या आईला स्कंदानुचरी मातृका असल्याचे म्हटले आहे. भागवत, मत्स्यपुराण इत्यादी ठिकाणी वेताळाचा शिवगण म्हणून उल्लेख येतो.

वेताळ सदैव युद्धोधत व शस्त्रधारी सैनिक आहे. मराठी संतवांङ्मयातही वेताळ आणि त्याचे अनुचर यांचा युद्धप्रसंगी आढळ होतो. शिव हा भूतपिशाच्च्यांच्या प्रभावळीत वावरणारा स्मशानात हिंडणारा आणि गळ्यात रुंडमाळा घालणारा आहे. त्याने वेताळाला पिशाच्चांचे अधिपत्य दिले. त्याला ज्वालावेताळ, प्रलयवेताळ व अग्नि किंवा आग्यावेताळ अशी नावे आहेत. भारतात अनेक ठिकाणी त्यांची देवळे आहेत.

अष्टभैरवांपैकी एक असा हा वेतोबा!  सिंधुदुर्ग जिल्हा, गोवा येथे त्याला ग्रामदेवता, ग्रामसंरक्षणकर्ता असे बिरुद मिळाले आहे. हा भूतनाथ त्‍याच्‍या सैनिकांसह गावात रात्री संचार करतो. त्यावेळी त्याच्या हातात एक दंडा आणि खांद्यावर घोंगडी असते असे म्हणतात. त्या संचारात त्याच्या वहाणा (चपला) झिजतात. म्‍हणूनच वेतोबाला भेट म्‍हणून त्‍याच्‍या भक्‍तांकडून वहाणा देण्‍याची प्रथा आहे. वेतोबाच्‍या आरवली येथील मंदिरामध्‍ये भक्‍तांनी अर्पण केलेल्‍या मोठमोठ्या आकाराच्‍या वहाणा पाहण्‍यास मिळतात.

सिंधुदुर्ग जिल्ह्यात, वेंगुर्ला तालुक्यात, ओरोस येथून सुमारे चाळीस किलोमीटरवर आजगाव स्थित आहे. ते कोकणपट्टीतील अतिप्राचीन गाव. गावाला किती वर्षे झाली हे सांगणे कठीण आहे. तो गाव मुख्यत: शिवपंचायतन प्रमुख असा गाव आहे. सर्वेश्वराचे प्राचीन स्वयंभू देऊळ, त्यासमोर आदी चामुंडेश्वरी, रस्त्यालगतचे सूर्यनारायणाचे प्राचीन मंदिर, रवळनाथ, वेताळ व भूमिकादेवी ह्यांची मंदिरे ही सारी वेताळपंचयतनात म्हणजे शिवपंचायतनात येतात.

आजगावच्या देव वेताबाचे मंदिर म्हणजे ह्या गावच्या लोकांच्या सुबत्तेचे, उच्च अभिरूचीचे आणि श्रद्धेचे रूप आहे. आधुनिक पद्धतीने जीर्णोद्धार झालेले हे मंदिर खूप सुंदर आहे. आतबाहेर सर्व परिसर स्वच्छ आहे. सभामंडपात वरती चारी बाजूंनी कठडे असलेल्या गॅल-या आहेत. खाली दोन्ही बाजूंला बैठका आहेत. तेथून गाभा-यात शिरले, की उंच, काळीकभिन्न, शुभ्र वस्त्रांकित वेतोबाची मूर्ती दिसते. बाहेरच्या बाजूला देवाचे तरंग, पालखी, छत्र्या दिसल्या.

कोठलेही काम, आरंभ, समस्या ह्यांचा हल वेतोबाला कौल लावून होतो. कौल घेणे ही प्रथाच आहे. नवस बोलले जातात व ते पूर्ण होतातच. मग ते फेडताना वेतोबाला तेथीलच चर्मकारांनी बनवलेल्या चामड्याच्या चपलांचा जोड अर्पण करावा लागतो. त्‍या चपलांचे तळ नंतर झिजलेले आढळतात अशी समजूत आहे. तेथे बाहेरच्या सभामंडपात चपलांचे अनेक जोड मांडलेले होते. नवस फेड म्हणून प्राप्त झालेल्या त्या चपलांत एक खूप मोठा आणि सुंदर जोड होता. तो हरणाच्या कातड्याचा होता म्हणे. सभामंडपाच्या आत शिरताना उजव्या हाताला देवी भूमिकाचे देऊळ आहे. तिला छान साडी नेसवली होती. ती देवी दागिन्यांनी मढलेली होती.

आजगावच्या लोकांची वेतोबावर अढळ श्रद्धा आहे आणि त्याच्या कृपेबरोबरच त्यांच्यावर सरस्वती आणि लक्ष्मीचाही वरदहस्त आहे. त्यांनी सगळ्या क्षेत्रांत नावलौकीक आणि गौरव प्राप्त केला आहे. देवळाच्या परिसरात किमान सुखसोयी असलेली एक धर्मशाळाही आहे. वेळोवेळी बाहेर स्थायिक झालेले तेथील ग्रामस्थ आणि पाहुणे-रावळे ह्याचा लाभ घेतात. देवळात चैत्रापासून फाल्गुनपर्यंत निरनिराळ्या तिथीनुसार भजन सप्ताह, भाटाचा जागर, दसरा, कार्तिक स्नान, दशावतारंभ, वैकुंठ चतुर्दशी असे सोहळे पार पडतात. पालखी, जत्रा, उत्सव, तरंग सर्व उत्साहाने होते.

कोणत्याही कामाचा शुभारंभ वेतोबाला कौल लावूनच केला जातो. भुताखेताने झपाटले तरी त्यावर उतारा घेण्‍यासाठी लोक वेतोबाकडे येतात. प्रभू मतकर हे प्रमुख मानकरी. मडवळ, सुतार, ब्राह्मण ह्यांनाही मानपानात स्थान असते. त्यांनाही नेमून दिलेली कामे असतात. योग्य ते खांबये निवडले जातात. काहींच्या अंगात देवाचा संचार होतो. वारं अंगात येते आणि ते प्रश्नांची उत्तरे देतात. आजगावमध्ये संचारी व्यक्ती बोलत नाही, खाणाखुणा करते. त्यामागे आख्यायिका आहे. (या आख्‍यायिकेचा शोध घेत आहोत. ती उपलब्‍ध होताच लेखात समाविष्‍ट केली जाईल.)

वेंगुर्ल्याहून आरवली तेरा किलोमीटरवर आहे. देव वेतोबाचे आरवलीतळ देवस्थान हे एका बाजूला समुद्र, अवतीभोवती नारळ-पोफळी, काजू व फणसाच्या बागा आणि डोंगर यांनी वेढलेले निसर्गचित्र आहे.

आरवलीबद्दल असे वाचले होते की, विजयनगरच्या हिंदू साम्राज्यात हरवल्ली नावाने अस्तित्त्वात असलेल्या गावाचे नाव कालौघात बदलून आरवली झाले. हर म्हणजे शिव आणि वल्ली म्हणजे वस्ती. पूर्वी ह्या क्षेत्राच्या आसपास ब-याच शिवमंदिरांची मालिका असावी म्हणून हरवल्ली! नाथपंथीय सिद्धपुरुष श्री भुमैया यांनी आरवलीचे देऊळ सतराव्या शतकाच्या उत्तरार्धात स्थापन केले असे म्हणतात. सांप्रत मंदिर इसवी सन १६६० मध्ये बांधल्याचा तर पुढचा सभामंडप इसवी सन १८९२ ते १९०० च्या सुमारास बांधल्याचा उल्लेख आढळतो.

मंदिरात प्रवेश करताच भव्य अशी वेतोबाची मूर्ती नजरेत भरते. नऊ फुटाच्या आसपास उंची असलेली ती मूर्ती पंचधातूंची आहे. वेतोबा एका हातात लांब तलवार घेऊन उभा आहे. पूर्वी मूर्ती फणसाच्या लाकडापासून बनवत म्हणून त्या गावात फणसाचे लाकूड बांधकामात व इतर व्यवहारात वापरत नाहीत असे कळले. १९९६मध्ये भक्तांनी पंचधातूंची मूर्ती उभारली. देवाला केळीचे घड अर्पण होतात.

देवळाच्या गाभा-यात वेतोबाच्या बाजूला श्रीदेव भुमैय्या, श्रीदेव पूर्वांस, श्री देवरामपुरुष, श्रीदेवबाराचा पूर्वंस (निरंकारी) आणि श्रीदेव भवकाई विराजमान आहेत. ह्या देवळातही चैत्रपाडवा, रामनवमी, चैत्रपौर्णिमेचा जागर, वैशाखात तीन दिवस मोठा उत्सव, ज्येष्ठात बापू-मामाचा पाडवा, आषाढात महारुद्र होतो. ह्यात आरत्या, पालखी उत्सव व जपांचा समावेश असतो. देव वेतोबाच्या समोर असलेल्या सातेरी देवी मंदिरातही सण, उत्सव, जत्रा साज-या  होतात.

समाजावर असणारा देवळांचा प्रभाव, श्रद्धा ह्यांना एक सकारात्मक वळण देऊन, आरवली देवस्थान विश्वस्तांनी आरवली वैद्यकीय संशोधन केंद्र, लालजी देसाई संगीत विद्यालय, अन्नछत्र योजना इत्यादी उपक्रम राबवून, मंदिरात सांस्कृतिक कार्यक्रम घडवून आणण्यात पुढाकार घेतला आहे. देवळामध्ये दर्शनीभागात आवाहन लिहिलेले आहे, की भक्तांनी वेतोबाचा नवस फेडताना, प्रत्येकाने चपलाचा जोड न देता, त्यासाठी लागणारी रक्कम, साधारणपणे दोन हजार (२०००/-) रुपये संस्थेला (ट्रस्ट) दान करावी. त्या दानातून देवाला दर महिन्याला एक नवीन जोड देण्यात येईल. बाकी रक्कम साठवण्यात येईल. त्या निधीतून नियोजित चांदीच्या चपला बनवण्यात येतील व उरलेल्या दानधर्मातून विधायक काम करता येतील. असे पंचवीस लाख रुपये जमा करण्याचा मानस असून अर्धीअधिक रक्कम जमाही झाली आहे. ही डोळस श्रद्धा स्तुत्य व अनुकरणीय आहे.

चतुरस्र लेखक जयवंत दळवी हे आरवलीचे. त्यांच्या साहित्यातून ‘देव वेतोबा’ प्रथम भेटला. त्याचे प्रत्यक्ष दर्शनही आनंददायक आहे. तेथून एक किलोमीटरवर असलेला शिरोडा गावही सुंदर आहे. विशेषत: तेथील समुद्र किनारा आणि तेथे ज्ञानपीठ पुरस्काराने सन्मानित झालेले, पद्मभूषण वि.स. खांडेकर हे तब्बल अठरा वर्षे तेथील शाळेत शिक्षक म्हणून वास्तव्यास होते. ते आरवलीच्या ‘भिके डोमगरी’ ह्या टेकडीवर तासन् तास बसत असत. त्यांनी समोरचा सुंदर समुद्र किनारा आणि आसपासचा मनोहर आसमंत न्याहळत चिंतन केले असेल. ते तेथील ज्या दगडावर बसत त्याला ‘खांडेकर खूर्ची’ असे नाव देण्यात आले आहे. साहित्यप्रेमी आणि स्थानिक जनता यांच्यासाठी ते स्थळ आदरस्थान बनले आहे. त्‍या सर्व परिसराला भेट देऊन मन प्रफुल्लित होते. सोबत कोकणवासियांची श्रद्धाही मनाला भावते.

आजगाव हा संस्कृतोद्भव शब्द आहे. अजगवम्, अजगाव, आजगावम् या तिन्ही शब्दांचा अर्थ आहे शिवधनुष्य! अज म्हणजे ज्याला जन्म नाही असा म्हणजे शंकर! आजगाव ह्या नावावरूनही त्या गावचे अलौकीकत्व समजून येते.

- ज्योती शेट्ये

https://www.thinkmaharashtra.com

https://www.thinkmaharashtra.com/node/2329

🙏🏻जय भगवान रविदासजी 🙏🏻